تنوع زیستی چیست؟

تنوع زیستی چیست؟

با ما به یک سفر بیایید.
از بیابان هاي خشک و سوزان صحرا در آفریقا تا جنگل هاي بارانی سرسبز آمازون، از اعماق اقیانوس ها تا تپه هاي مرجانی درخشان، طبیعت جهان ما آمیزه اي است شگفت از چشم اندازها، مواد، رنگ ها و بافت هاي مختلف.
زمین، هوا و دریاهاي سیاره ما خانه ریزترین حشرات و بزرگترین حیوانات است و این یعنی مجموعه غنی از نیروهاي وابسته به هم و مرتبط.
این یعنی زندگی، یعنی تنوع زیستی.
تنوع زیستی که امروز برروي کره زمین داریم از میلیون ها گونه زیستی مشخص تشکیل شده است و این نتیجه چهار میلیارد سال تکامل برروي
این کره است.
با این وجود واژه تنوع زیستی نسبتا جدید است و گویا اولین بار در سال 1985 ابداع شده است.
تنوع زیستی یعنی گوناگونی حیات بروي زمین، یعنی تمام جانداران، گونه ها، جمعیت ها، تفاوت هاي ژنی بین آن ها و زیست بوم ها و اجتماعات پیچیده آن ها. تنوع زیستی به این مطلب نیز اشاره دارد که ژن ها، گونه ها و زیست بوم ها از یک طرف وابسته به هم و از طرف دیگر در تعامل با محیط زیست هستند.
معمولا سه سطح از تنوع زیستی مورد بحث قرار می گیرد:
تنوع زیستی ژن ها، گونه ها و زیست بوم ها.

1- تنوع ژنی یعنی تمام ژن هاي مختلفی که در تمام گونه هاي زنده وجود دارند ازجمله گیاهان، حیوانات، قارچ ها و موجودات ذره بینی.
2- تنوع گونه ها، یعنی تمام گونه هاي مختلف و تفاوت هاي بین آن ها.
3- تنوع زیست بوم ها شامل تمام زیستگاه ها، جوامع زیستی و فرآیندهاي بوم شناختی به علاوه تفاوت بین هریک از زیست بوم ها می شود.

علل اصلی نابودي تنوع زیستی چیست؟
عوامل زیادي طبیعت ما را تهدید می کنند که عبارتند از:

تخریب و ازدست رفتن زیستگاه هاي طبیعی :
یکی از مهم ترین عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی است. فشارهایی که انسان بر زمین وارد می کند تاثیر مستقیمی بر نابودي زیستگاه ها دارد.
تغییر در ساختار زیست بوم ها:
اجتماعات گونه ها و تعامل آن ها با زیست بوم هایشان هم براي حفظ این گونه ها و هم براي تکامل موفقیت آمیز آن ها در آینده ضروري است.
این تغییرات چه در جمعیت هاي گونه ها و چه در محیط زیست آن ها می تواند باعث تغییر تمام زیست بوم شود. تغییر در ساختار زیست بوم ها
عامل مهمی در نابودي زیستگاه ها و گونه هاست.
گونه هاي مهاجم و بیگانه:
معرفی گونه هاي غیربومی که جایگزین گونه هاي بومی و محلی می شوند دومین عامل نابودي تنوع زیستی است. گونه هاي مهاجم و بیگانه جایگزین گونه هاي بومی شده و اغلب باعث انقراض آن ها می شوند. معرفی گونه هاي مهاجم جانوري و گیاهی سالانه در حدود 1.4تریلیون دلار زیان اقتصادي به همراه دارد.
بهره برداري بی رویه:
شکار، صید و نگه داري بی رویه یک گونه می تواند به سرعت باعث کاهش آن شود. تغییر الگوي مصرف انسان ها اغلب اصلی ترین علت این بهره برداري ناپایدار از منابع طبیعی است.
آلودگی ها:
نظام هاي زیستی به آهستگی به تغییراتی که در محیط زیست پیرامونشان رخ می دهد واکنش نشان می دهند. آلودگی آسیب هاي جبران ناپذیري به گونه ها وارد می کند.
تغییر اقلیم جهانی:
تغییرپذیري و تغییر اقلیم منجر به نابودي تنوع زیستی می شود. اگر گونه ها و جمعیت ها زمان کافی براي سازگارشدن با تغییر شرایط اقلیمی نداشته باشند ممکن است براي همیشه ازبین بروند.

چه اتفاقی درحال وقوع است؟
سرعت همیشه چیز خوبی نیست. گونه ها با آهنگی بسیار سریع که در تاریخ زمین شناسی بی سابقه است در حال از بین رفتن هستند و بیشتر این انقراض ها به خاطر فعالیت هاي انسان هاست.
بعضی “سازمان هاي حفاظت از گونه ها” برآورد می کنند که گونه ها با سرعتی حدود “هر 20 دقیقه یک گونه” در حال انقراض هستند.
اغلب می گویند که سرعت ازبین رفتن گونه ها امروز 1000 تا 10000 برابر بیشتر از سرعت انقراض طبیعی است.
متخصصان برآورد کرده اند که اگر ما انسان ها همچنان به همین شیوه زندگی ادامه دهیم هرسال 01/0 تا 1/0 از تمام گونه ها ازبین خواهد رفت.
ممکن است این رقم در ظاهر زیاد نباشد اما اگر در نظر بگیرید که 100 میلیون گونه مختلف برروي کره زمین وجود دارد آن وقت سالانه حدود 10000 تا 100000 گونه درحال انقراض هستند.

باتوجه به برآوردهایی که به تازگی صورت گرفته است می دانیم که بیش از یک سوم گونه هاي شناسایی شده در “پژوهش بین المللی تنوع زیستی در سال2009 ” اکنون در خطر انقراض هستند.
17291 گونه از 47677 گونه اي که در لیست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت قرار دارند با خطر جدي روبه رو هستند.
این لیست نشان می دهد که 21 % از تمام پستانداران شناسایی شده، 30 % از تمام دوزیستان، 12 % از پرندگان، 28% ازگیاهان و 35 % از بی مهرگانی که تاکنون شناسایی شده اند در معرض خطر هستند.

تغییرپذیري و تغییر اقلیم منجر به نابودي تنوع زیستی می شود. اگر گونه ها و جمعیت ها زمان کافی براي سازگارشدن با تغییر شرایط اقلیمی نداشته باشند ممکن است براي همیشه ازبین بروند.

چرا این مساله اهمیت دارد؟
حفظ تنوع زیستی نقش مهمی در رفع نیازهاي ضروري انسان دارد مثل تامین آب هاي دائمی و تمیز، پیشگیري از وقوع سیل و طوفان و ایجاد اقلیم پایدار.

نابودي تنوع زیستی خطرناك و پیامدهاي آن سریع است:
کاهش فرصت ها براي کسب درآمد، سلامت، آموزش و زندگی بهتر.
کاهش ماهی ها در دریا یعنی غذاي کمتر براي بقا.
کمبود آب تمیز.
کمبود منابع جنگل مانند غذا و گیاهان دارویی.
و در طولانی مدت، درآمد کمتر براي جوامعی که خود جزو فقیرترین کشورهاي جهان هستند.

تنوع فرهنگی و تنوع زیستی ارتباط بسیار نزدیکی باهم دارند. اگر یکی را از دست بدهیم ممکن است دیگري را نیز از دست بدهیم.
تنوع جوامع، فرهنگ ها و زبان ها که در طول تاریخ بشر به وجود آمده است نیز ارتباط نزدیکی با تنوع زیستی و فواید آن دارد.

چه راه حل هایی وجود دارد؟
در کشورهاي مختلف در سراسر دنیا اقدامات تازه اي براي افزایش توسعه پایدار و حفظ تنوع زیستی صورت می گیرد که عبارتند از:
1- اقتصاد سبز ابتکاري است که گذار به اقتصادي کم-کربن و پایدار را سرعت می بخشد. اقتصادي که می تواند پاسخگوي چالش هاي متعددي باشد و فرصت هاي گوناگونی براي قرن بیست ویکم فراهم کند.
2- تلاش براي افزایش تعداد، وسعت و اتصال مناطق حفاظت شده هم در خشکی و هم در دریا.
3- توجه هرچه بیشتر بر اجراي قراردادهاي زیست محیطی چندجانبه که به تنوع زیستی مربوط می شود مانند:
-(CBD) پیمان تنوع زیستی
-(CITES) پیمان منع تجارت گونه هاي درخطر اعم ازگونه هاي وحشی گیاهی و جانوري
-(CMS) پیمان گونه هاي مهاجر
– پیمان رامسر درباره تالاب ها و پیمان میراث جهانی

4- افزایش برنامه هاي اخبار، آموزش و آگاهی عمومی درباره تنوع زیستی با هدف واردکردن تنوع زیستی به زندگی روزمره مردم و معیشت آنها.
5- شناسایی و ایجاد فرصت هاي سرمایه گذاري روستایی بر پایه تنوع زیستی مانند اکوتوریسم (بوم-گردشگري) و کاوش زیستی که هم به جوامع محلی کمک می کند و هم به محیط زیست، گونه ها و زیستگاه هاي آن ها.
6- حمایت از توسعه پایدار و مبتنی بر تنوع زیستی با جلب توجه افراد به مناطقی که مورد بهره برداري ناپایدار قرار می گیرند.
7- ایجاد منافع مهم اقتصادي و اجتماعی براي تامین جوامع محلی و ایجاد انگیزه براي حفاظت از زیستگاه ها.
8- شناسایی راه هایی براي تقسیم عادلانه منافع حاصل از حفاظت و استفاده پایدار بین جوامع محلی و سهام داران.

سال 2010 مدت ها به عنوان هدف نهایی در نظرگرفته شده بود. زمانی براي اینکه نگاهی به پشت سر خود بیندازیم و بگوییم بله، ما این کار را کردیم، اینکه تنوع زیستی و زندگی برروي زمین دیگر درخطر نیست. در سال 2002 دولت ها 2010 را آخرین فرصت براي کاهش چشمگیر سرعت نابودي تنوع زیستی اعلام کردند تا به این وسیله فقر را کاهش دهند. برآوردها همگی می گویند که ما ازین هدف بسیار دوریم.
ایجاد تغییر در این روند رو به تخریب، نیازمند تغییر نگرش ما درباره مسائل محیط زیستی است. یعنی دولت هاي جهان باید دانشمندان و سیاست مداران را با هم متحد کنند.
یعنی پیوند دادن معیشت ها، مبارزه با فقر و برنامه ریزي براي توسعه و ایجاد زیرساخت هاي جدید. این دستورالعملی است که می توانیم به کار گیریم:
-تنوع زیستی را به نیازهاي روزمره مردم پیوند دهیم تا احساس مسئولیت براي حفظ تنوع زیستی و پیشگیري از نابودي آن در میان آن ها گسترش یابد.
-مراقب باشیم که علم و سیاست نقش برابري را در تصمیم گیري ها داشته باشند.
-دلایل اقتصادي زیادي براي حفظ تنوع زیستی وجود دارد ولی این دلایل باید به صورت اقدامات داخلی و بین المللی درآیند تا
بتوان ظرفیت هاي تنوع زیستی را بهتر شناخت.
-در انتخاب ها و سبک زندگی خود تجدیدنظر کنیم تا جا براي گونه هایی که برروي این زمین زندگی می کنند فراهم شود
-شک نکنید که این به زندگی همه ما مربوط می شود

پرسش این است، آیا می توانیم کاری انجام دهیم؟
پاسخ روشن است، بله، اگر براي اقدام همگانی به یکدیگر بپیوندیم.

در این لینک می توانید فهرست قرمز گونه‌های در معرض خطر انقراض را ببینید:
http://www.iucnredlist.org/amazing-species
http://biodiversity.ir با اندکی تغییر برگرفته از